Rouw om (dreigend) werkverlies of gezondheidsverlies

18 juni 2025

Zoals ik in eerdere blogs al schreef, in je leven kun je verschillende vormen van verlies tegenkomen. In mijn praktijk kom ik rouw om werkverlies of rouw om gezondheidsverlies vaak tegen, maar bijzonder is dat vaak (door de omgeving) gedacht wordt dat hier geen rouwactiviteiten voor nodig zijn. Niets is minder waar, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek.

Verlies & rouw

Verlies (en dus ook rouwreacties) kom je tegen bij diverse levens veranderende gebeurtenissen.

“We kunnen alles verliezen wat ons verbindt met de wereld en met onszelf.
Alles wat ons zijn in de wereld uitmaakt en onze identiteit en validiteit definieert.
Onze rouw gaat over alles.”

Dit kan het verlies van je baan zijn, maar ook het verlies van gezondheid. Of zoals ik in mijn praktijk vaak tegenkom, het verlies van je werk doordat je gezondheid of delen van je lichaam je in de steek laten.

Verlies en rouw zijn de meest voorkomende ervaringen in een mensenleven. Verliezen horen bij het leven. De kloof tussen wat we willen in het leven en wat we verloren hebben, creëert een spanning waar we nu (gedwongen) moeten veranderen of (opnieuw) zoeken naar betekenis. Het leven is altijd een heen en weer gaan tussen liefde en verlies, dankbaarheid, verdriet, gevoeligheid en lijden. We rouwen wanneer we het verlies voelen van iets geliefds of oprechts, betekenisvols of waardevols. Zowel dat wat je feitelijk verloren bent als dat wat ermee verbonden is.

“zonder liefde geen rouw”

Gevoel van verdriet na verlies van werk

Wanneer je gezondheid je in de steek laat, komt het vaak voor dat je ook je werk verliest. Je kunt ook je werk verliezen door een reorganisatie of door een arbeidsconflict. Is er dan aandacht voor deze vertrekkende collega(’s)? Hoe wordt er afscheid genomen?
Maar ook, wat doet het met de collega’s die achterblijven, voor hen is het ook niet meer hetzelfde. Alle partijen kunnen gevoelens van verdriet en verlies hebben. En daarbij komt ook nog dat de mensen die hun baan behouden met de vraag zitten: “waarom mocht ik wel blijven?”

Als je met iemand in gesprek gaat over de impact van verlies, dan is het essentieel om te erkennen dat jij niet weet wat het verlies voor de ander betekent. Wat voor de een maar een baan is, kan voor de ander een fundamenteel onderdeel van zijn leven of identiteit zijn.

Is het een baan of is het de baan?
Is er verschil tussen wat je doet en wie je bent?
Wie ben je zonder je werk?
Hoeveel heb je geïnvesteerd in je baan?
Denk daarbij niet alleen aan geld, maar ook aan tijd, geld, energie, passie, bevlogenheid.
Hoeveel leven heb je buiten je baan?
Heb je nog tijd om buiten je werk

Alleen door bewust stil te staan bij wat je direct of indirect (secundair) verloren bent, kun je weer vooruit gaan. Hoe dat vertel ik later.

Wetenschappelijk onderzoek

Binnen rouw hebben we het over reguliere rouw (gezonde rouw, die je kunt hanteren) en gecompliceerde rouw. Dat is belangrijk om te onderkennen aangezien daar andere behandelingen voor nodig zijn.
Uit onderzoek naar verlies van een dierbare blijkt dat ‘normale’ rouwklachten vanzelf overgaan met de juiste steun uit de omgeving, bij gecompliceerde rouw is dat niet zo. Tijd heeft geen invloed op de intensiteit van deze klachten[1], het enige dat helpt is het inzetten van gerichte interventies. Ook bij (dreigend) baanverlies kan er sprake zijn van gecompliceerde rouwklachten. Alleen deze symptomen worden nu nog vaak geschaard onder de noemer depressie en zo ook behandeld, waardoor de rouwreacties onbehandeld blijven en dus ook niet verminderen.

Gelukkig is baanverlies niet voor iedereen even ingrijpend, maar ongeveer 1 op de 5 loopt vast. Hoe dit voor jou is, kun je meten op het speciaal hiervoor ontwikkelde instrument voor het meten van rouwklachten, zie werkverlieslijst .

Kenmerken van gecompliceerde rouw zijn:

non-acceptatie
boosheid / bitterheid
gevoel van zinloosheid

Onderzoek heeft ook uitgewezen welke risicofactoren van invloed blijken op de mate van rouw:

Verliesomstandigheden; arbeidsconflict, rechtszaak, begrip, afscheid
Persoonskenmerken; werk centraliteit, is het een baan of is het de baan (hoe belangrijk is werk, dit werk in jouw leven) – dit werkt helpend of belemmerend
Psychologische flexibiliteit; gedachten & gevoelens accepteren en ondanks gedachten & gevoelens blijven werken aan een betekenisvol leven (ACT)

Wat is er nodig bij rouwen om baanverlies?

1. Onder ogen zien van de realiteit
2. Integreren van het verlies
3. Her-oppakken van waardevolle activiteiten

Veerkracht

Veerkracht wordt omschreven als ‘het vermogen om te herstellen van, of zich gemakkelijk aan te passen aan tegenslag of langdurige stress’. Het zorgt er uiteindelijk voor dat je weer ‘normaal’ kunt functioneren. Je krijgt veerkracht door moeilijke en heftige dingen die je meemaakt, maar … er is ook een limiet!
Veerkracht ontstaat vanuit interne en externe bronnen. Veerkrachtige mensen bezitten 6 interne bronnen die andere mensen niet of minder bezitten. Dit zijn: sociale competentie, autonomie, probleemoplossend vermogen, een doel in het leven, emotionele flexibiliteit en positieve emoties. Je sociale omgeving (externe bron) is van invloed op je herstel.

Mag de rouw er zijn? Dat wordt vaak bepaald door onze cultuur. Is er sprake van leedconcurrentie, wiens leed is zwaarder? En belangrijker nog, wat kun je dan doen om eruit te komen?

Transitie

In alle veranderingen (transitie) zit een vorm van verlies. Er is een oude situatie, een ondertussen (overgangsfase) en een nieuwe situatie. Dat wat er was, is er niet meer.
In de tussentijd vindt transformatie plaats. Wat neem je mee, wat laat je achter? Dit is een fase van onzekerheid, een fase van onzekerheid ‘het niet weten’. Door gebruik te maken van een overgangsritueel markeer je de overgang van de fase. Je besteedt er bewust aandacht aan.
Vaak willen we echter zo snel mogelijk weg uit de overgangs- of transformatiefase, maar je hebt deze fase nodig om verder te komen. Je komt het verste als je heen en weer gaat tussen het herstel- en verliesgerichte.
Het verliesgerichte deel: wat raak ik kwijt, wat is er niet meer, wat moet ik loslaten?
De veerkracht gaat over het herstelgerichte deel: wat neem ik mee?

Verhalen en rituelen zorgen bijvoorbeeld voor transformatie.
Rituelen om te vieren of te gedenken, zijn momenten die iets markeren. Bij verlies van een dierbare is dat heel gebruikelijk. Dit zijn vluchtheuvels in de verandering. Dit werkt verbindend en maakt ruimte voor emoties.
Welk ritueel is er (geweest) om jouw afscheid op werk te markeren? Zo’n ritueel kan bestaan uit een kloppend verhaal, goed en eerlijk. Bedenk bijvoorbeeld, wil ik het vertellen en hoe wil ik het vertellen? Maar ook: terugkijken en herinneringen ophalen. Bedenk, met wie wil ik terugkijken en herinneringen ophalen. Van wie wil ik persoonlijk afscheid nemen? Dromen of vooruitkijken.

Kwetsbaarheid en kracht zijn twee kanten van de medaille. Samen is het veerkracht!
Hoe is het je eerder gelukt om verder te gaan? Kun je de controle terugkrijgen door dat nu weer gebruiken?

Kolibrie

Probeer je rouw eens te bekijken vanuit het oogpunt van een kolibrie. Een kolibrie kan in de lucht stil blijven hangen, kan achteruit vliegen of recht omhoog of omlaag vliegen. Wanneer je rouwt is het goed om heen en weer te gaan, verschillende perspectieven aan te nemen. Vlieg als een kolibrie van de verliesgerichte activiteiten naar de herstelgerichte activiteiten. Blijf even hangen in de tussentijd van het ongewisse om vervolgens weer verder te gaan.

[1] Van Eersel, J. H. W., Taris, T. W., & Boelen, P. A. (2020). Reciprocal relations between symptoms of complicated grief, depression, and anxiety following job loss: A cross-lagged analysis. Clinical Psychologist, 24 (3), 276-284.